चौथा स्तंभ चोथा स्तंभ झाला आहे का ?

 

"चौथा स्तंभ" म्हणजे मीडिया, जो लोकशाहीचे एक महत्वपूर्ण घटक मानला जातो. जेव्हा आपण "चौथा स्तंभ हा चोथा स्तंभ झाला आहे का?" असा प्रश्न विचारतो, तेव्हा आपल्या उद्देशाचा भाग असलेल्या या स्तंभाची स्थिती आणि प्रभावक्षमता यांचा विचार करतो.

माध्यमांचे कार्य सरकारवर देखरेख ठेवणे, जनतेला माहिती देणे आणि विविध दृष्टिकोन मांडणे हे आहे. परंतु, आजच्या घडीला माध्यमांची भूमिका बदलली आहे का? आणि त्यांची विश्वसनीयता कमी झाली आहे का? या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्याचा प्रयत्न करूया.

इंटरनेट आणि सोशल मीडियाच्या उदयाने मीडिया संस्थांच्या भूमिका आणि स्वरूपात मोठे बदल झाले आहेत. या नवीन माध्यमांमुळे बातम्या झपाट्याने पसरतात, परंतु त्याच वेळी, 'फेक न्यूज' आणि गैरमाहितीचा प्रसारही वाढला आहे. त्यामुळे विश्वासार्हतेचा प्रश्न उपस्थित होतो.

माध्यमांची बदलती भूमिका

• व्यावसायीकरण: माध्यमांचे व्यावसायीकरण झाल्यामुळे त्यांचा भर बातम्यांपेक्षा जास्त प्रमाणात जाहिराती आणि मनोरंजनावर असतो. यामुळे बातम्यांची गुणवत्ता आणि निष्पक्षता कमी होते.
• राजकीय पक्षांचे प्रवक्ते: काही माध्यमघरांचा विशिष्ट राजकीय पक्षांशी संबंध असल्यामुळे ती त्यांचेच विचार आणि भूमिका मांडतात. यामुळे बातम्यांची निष्पक्षता धोक्यात येते.
• सोशल मीडियाचा प्रभाव: सोशल मीडियाच्या वाढत्या वापरामुळे बातम्यांची पडताळणी न करता त्या पसरवल्या जातात. यामुळे खोट्या बातम्यांचा सुळसुळाट होतो आणि जनतेला चुकीची माहिती मिळते.

माध्यमांच्या विश्वासार्हतेवर परिणाम

• जनतेचा विश्वास कमी होणे: माध्यमांच्या बदलत्या भूमिकेमुळे जनतेचा त्यांच्यावरचा विश्वास कमी होत आहे. बातम्यांची निष्पक्षता आणि सत्यता यावर शंका घेतली जाते.
• माध्यमांची प्रतिष्ठा धुळीस मिळणे: माध्यमांची विश्वसनीयता कमी झाल्यामुळे त्यांची प्रतिष्ठा धुळीस मिळत आहे. याचा परिणाम म्हणून लोकशाही कमकुवत होते.

निष्कर्ष

माध्यमांची भूमिका बदलली आहे आणि त्यांची विश्वसनीयता कमी झाली आहे हे वास्तव आहे. परंतु, असे असले तरी अजूनही काही माध्यमघरे आहेत जी निष्पक्ष आणि सत्य बातम्या देण्याचा प्रयत्न करतात. जनतेनेही जागरूक राहून बातम्यांची पडताळणी करणे आणि विश्वासार्ह माध्यमघरांचेच अनुसरण करणे आवश्यक आहे.

माध्यमांना पुन्हा चौथा स्तंभ बनवण्यासाठी काय करता येईल?

• व्यावसायीकरणावर नियंत्रण: माध्यमांच्या व्यावसायीकरणावर नियंत्रण आणणे आवश्यक आहे. जाहिराती आणि मनोरंजनाला मर्यादित करून बातम्यांना प्राधान्य दिले पाहिजे.
• राजकीय पक्षांपासून स्वातंत्र्य: माध्यमघरांनी कोणत्याही राजकीय पक्षापासून स्वातंत्र्य राखले पाहिजे. त्यांनी निष्पक्ष आणि सर्वसमावेशक भूमिका मांडली पाहिजे.
• खोट्या बातम्यांवर नियंत्रण: खोट्या बातम्यांवर नियंत्रण आणण्यासाठी कठोर कायदे करणे आणि त्यांची अंमलबजावणी करणे आवश्यक आहे.
• मीडिया साक्षरता: जनतेमध्ये मीडिया साक्षरता वाढवणे आवश्यक आहे. त्यांना बातम्यांची पडताळणी करण्याचे आणि विश्वासार्ह माध्यमघरांचेच अनुसरण करण्याचे प्रशिक्षण दिले पाहिजे.

वरील उपाययोजना केल्यास माध्यमांना पुन्हा चौथा स्तंभ बनवता येईल आणि लोकशाही मजबूत करता येईल.

-  बेरक्या उर्फ नारद 

( पत्रकारांच्या बातम्या देणारा पत्रकार )