पत्रकारितेच्या इतिहासाची पानं उलटून बघा. कधीकाळी दगडावर कोरल जायचं, मग शाई आली, मग आला छापखाना. छापखान्याने जशी क्रांती केली, तसंच (किंवा त्याहून मोठं) एक नवं वादळ मीडियाच्या दारात धडकलंय. या वादळाचं नाव आहे "कृत्रिम बुद्धिमत्ता" अर्थात AI.
हे वादळ जरा वेगळं आहे. याच्या हातात शाईचा पेन नाही, तर थेट 'अल्गोरिदम'ची बंदूक आहे. हे असं शस्त्र आहे, जे सेकंदात बातमी लिहू शकतं, फोटो बनवू शकतं आणि व्हिडिओही तयार करू शकतं.
पण मग प्रश्न हा पडतो की, हे नवं मशीन मराठी पत्रकारितेसाठी 'संधी' आहे की थेट 'संकट'? हा बदल आपल्याला वाचवणार की बुडवणार?
चला, जरा 'बेरक्या' नजरेने याचा पंचनामा करूया.
१. बातम्या तयार करणारा यंत्र-मानव
AI चं सगळ्यात मोठं कौतुक काय? तर ते फटाफट काम करतं. "आज IPL कोण जिंकलं?", "शेअर बाजार गडगडला की उसळला?", "उद्या पाऊस पडणार का?"... असल्या रुटीन बातम्या AI काही सेकंदांत लिहून तुमच्या ताटात वाढू शकतं. इथपर्यंत सगळं छान आहे.
पण इथंच खरी मेख आहे. AI बातमी 'तयार' करू शकतं, पण बातमीमागचा 'अर्थ' आणि 'सत्य' ओळखू शकतं का?
AI तुम्हाला सांगेल की अमुक एक सामना झाला. पण त्या सामन्यातल्या खेळाडूच्या डोळ्यातली जिद्द, प्रेक्षकांचा जल्लोष, किंवा पराभवानंतरची शांतता... हे 'भाव' मशीनला कसे कळणार?
थोडक्यात, जिथे मशीनचं काम संपतं, तिथे खऱ्या पत्रकाराचं काम सुरू होतं.
२. 'मराठी' भाषेचं काय? आशीर्वाद की आव्हान?
AI मुळे एक गोष्ट भारी झालीये. मराठी भाषेचं डिजिटल अस्तित्व झपाट्याने वाढतंय. राज्यातील गाव खेड्यातील बातमी AI मुळे जगातल्या कुठल्याही कोपऱ्यात बसून वाचणं शक्य झालंय.
पण नाण्याला दुसरी बाजू आहेच. काही वेबसाईट्सनी AI वर विसंबून फक्त 'अनुवादित कंटेंट'चा पाऊस पाडलाय. इंग्रजीतून मराठीत भाषांतर करताना त्यातला 'मराठी आत्मा'च हरवून जातोय. त्या बातम्यांमध्ये भावना नाहीत, फक्त कोरडे शब्द आहेत.
आता मराठी मीडियाला ठरवावं लागेल — आपण मशीनची 'ट्रान्सलेटेड' भाषा बोलायची, की मातीतल्या 'माणसांची' भाषा जपायची?
३. मानवी संवेदना हरवणार का?
पत्रकारितेतले काही शब्द कधीच बदलता कामा नयेत. ते म्हणजे - "संवेदना", "जबाबदारी" आणि "विश्वास".
AI नकाशा उत्तम काढू शकतं, पण माणसाच्या हृदयापर्यंत पोहोचण्याचा रस्ता त्याला माहीत नाही. अतिवृष्टीने त्रस्त झालेल्या शेतकऱ्याच्या डोळ्यातल्या अश्रूंमध्ये किती शब्द दडलेत, हे फक्त माईक घेऊन बांधावर जाणाऱ्या खऱ्या पत्रकारालाच कळतं. AI तिथे पोहोचू शकत नाही.
म्हणूनच 'बेरक्या'चं मत ठाम आहे — AI हा आपला 'मदतनीस' (Assistant) असावा, 'मालक' (Master) नाही. तो आपल्या हाताखाली काम करणारा असावा, डोक्यावर बसणारा नको.
४. पत्रकाराचं नवं कौशल्य: आता 'पेन' नाही, 'प्रॉम्प्ट' शिकावं लागेल!
काळ बदललाय. आता पत्रकाराला फक्त बातमी लिहिता येऊन चालणार नाही, तर AI ला 'सूचना' (Prompt) देता यायला हवी.
"मला ५०० शब्दांत सोप्या मराठीत बातमी दे", "या बातमीसाठी १० सोशल मीडिया पोस्ट बनव" — हे AI कडून करून घेण्याचं कौशल्य आता शिकावंच लागेल. डेटा विश्लेषण, सोशल मीडिया ट्रेंड्स तपासणं, व्हिडिओसाठी स्क्रिप्टिंग; हे सगळं येणाऱ्या काळात पत्रकाराचं मूलभूत कौशल्य बनेल.
सरळ हिशोब आहे: ज्याने AI ला आपलंसं केलं, तो पुढे जाईल; ज्याने त्याकडे दुर्लक्ष केलं, तो इतिहासात मागे राहील.
५. धोक्याची घंटा: 'फेक न्यूज'चा महाकाळ
.png)
AI चं सगळ्यात धोकादायक आणि राक्षसी रूप म्हणजे 'डीपफेक्स' (Deepfakes) आणि 'फेक न्यूज'.
कुणाचाही आवाज, कुणाचाही चेहरा, कोणताही बनावट व्हिडिओ... हे सगळं इतकं खरं वाटतं की धडधड व्हायला लागते. हा धोका मराठी पत्रकारितेलाही चुकणार नाही. निवडणुकीच्या काळात किंवा दंगलीच्या वेळी असे बनावट व्हिडिओ काय हाहाकार माजवू शकतात, याची कल्पनाच केलेली बरी.
म्हणून, प्रत्येक डिजिटल संपादकाने आता AI फॅक्ट-चेकिंगची ताकद समजून घेतली पाहिजे. विषावर उतारा विषाचाच, तसं AI ने पसरवलेली फेक न्यूज पकडायला AI चीच मदत घ्यावी लागेल.
'संधी' तेव्हाच, जेव्हा 'माणूस' जिवंत राहील
तर मग AI 'संधी' की 'संकट'?
उत्तर सोपं आहे. AI हे दोन्ही आहे. त्याला शत्रू समजणं मूर्खपणा आहे, पण त्याला 'देवदूत' समजणं हा त्याहून मोठा मूर्खपणा आहे.
AI हे एक धारदार 'शस्त्र' आहे. ते शस्त्र कसं वापरायचं, हे कौशल्य पत्रकाराच्या हातात असलं पाहिजे.
पत्रकारितेचा आत्मा 'मानवी' आहे आणि तो तसाच राहिला पाहिजे. मशीन आपलं काम सोपं करू शकतं, पण आपलं काम हिरावून घेऊ शकत नाही.
शेवटी एकच वाक्य महत्त्वाचं:
“AI बातमी लिहू शकेल, पण खरी 'गोष्ट' सांगण्यासाठी आणि माणसाच्या मनातलं ओळखण्यासाठी, पत्रकारालाच माईक हातात घ्यावा लागेल.”
- बेरक्या उर्फ नारद
%20(1).jpeg)
0 टिप्पण्या